Eind 1971 organiseert de Gentse galerie Plus-Kern een tweede solotentoonstelling van Amédée Cortier (1921-1976), naar aanleiding van diens vijftigste verjaardag. Yves De Smet (1946-2004), galeriehouder, pakt het groots aan: in alle ruimtes van het herenhuis, gelegen aan de Gebroeders Vandeveldestraat 16 in Gent, wordt een overzicht van schilderijen, reliëfs en pentekeningen van 1949 tot 1971 getoond. Opvallend in de selectie is een ensemble van schilderijen op vierkante formaten (70 x 70 cm), die uit eenkleurige rechthoekige banen in wisselende kleurencombinaties (rood, geel, blauw, groen, grijs, zwart en wit) bestaan.

Bij het begin van datzelfde jaar vindt op initiatief van Plus-Kern een serie voordrachten over het Centrum voor Cubische Constructies (C.C.C.) plaats te Gent. Jan Slothouber (1918-2007), een van de twee oprichters van het C.C.C., geeft op 28 januari twee lezingen in het Hoger Sint-Lukasinstituut, waar De Smet docent is. De eerste staat kort na de middag gepland voor studenten architectuur, binnenhuiskunst en plastische kunsten, de tweede ’s avonds voor oud-studenten en buitenstaanders. In de prijs van een toegangskaartje is een informatiefolder over het C.C.C. inbegrepen. Een dag later geeft Slothoubers collega William Graatsma (1925-2017) een uiteenzetting in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten tijdens een zogenaamde up-to-date avond die door de Vereniging voor het Museum van Hedendaagse Kunst en Jeugd en Plastische Kunst op touw wordt gezet.

Het Centrum voor Cubische Constructies (C.C.C.) wordt door Graatsma en Slothouber, twee Nederlandse architecten en vormgevers, in 1967 opgericht te Heerlen. Beide werken al samen sinds het midden van de jaren vijftig, in opdracht van de Nederlandse Staatsmijnen, waarvoor ze onder meer tentoonstellingen, verpakkingen, advertenties, relatiegeschenken en andere objecten vormgeven. In functie hiervan bedenken ze een ontwerpsysteem met de kubus als basisvorm. Het C.C.C. wordt opgericht om onder eigen naam de reeds verworven kennis omtrent de kubische constructies verder te ontwikkelen en publiek te maken. Graatsma en Slothouber zien het centrum als een soort laboratorium waarin ze kunnen experimenteren met allerlei toepassingsmogelijkheden van de kubus. De vernieuwende manier van ontwerpen levert snel bekendheid op in binnen- en buitenland. Zo wordt het duo uitgenodigd om in 1970 Nederland te vertegenwoordigen op de 35ste Biënnale van Venetië. In het kader van deze deelname wordt eveneens de omvangrijke publicatie Cubics, een compendium over cubische constructies uitgegeven.

Wanneer William Graatsma op 29 januari 1971 een uiteenzetting over het C.C.C. in de Gentse academie geeft, is Amédée Cortier een gretig toehoorder. Graatsma en Cortier zijn geen onbekenden voor elkaar: beide worden vertegenwoordigd door Plus-Kern en nemen geregeld deel aan groepstentoonstellingen, georganiseerd door Yves De Smet, in eigen naam of namens de galerie. In een brief van Graatsma aan Cortier (d.d. 31 januari 1971), amper twee dagen na de lezing van eerstgenoemde, heeft de schrijver het over een opmerkelijk aanbod dat de Gentse schilder hem in Gent deed. Cortier wenst immers een schilderij te maken op formaat 70 x 70 cm, een basismaat van de kubische constructies van het C.C.C. Voor de schilder betekent dit een nieuwe stap, aangezien hij tot dan toe op andere formaten heeft gewerkt. Hij wil niet alleen op het karakteristieke formaat van het C.C.C. werken, hij wil ook zijn methode van de gulden snede inruilen voor het C.C.C.-procedé van verdubbeling en halvering. Graatsma is in zijn nopjes en bezorgt de Gentse schilder een exemplaar van de Cubics-publicatie.

In 1988, meer dan twaalf jaar na het vroegtijdig overlijden van Cortier, schrijft William Graatsma een tekst over diens werk op vraag van dichter en kunstcriticus Roland Jooris voor diens kunsttijdschrift Eenzijdig gestreken. Het betreft een bijdrage in het tweede nummer van de derde jaargang, dat integraal gewijd is aan de Gentse schilder. De auteur heeft het over een aanbod dat Cortier hem in 1973 deed en beschrijft het werk, dat hij ontving, als een groot zwart vierkant, met een donkergrijze baan aan de rechterzijde, op formaat 105 x 105 cm. Dit werk kan gelinkt worden aan een ansichtkaart van Cortier die zich in de nalatenschap van Graatsma bevindt. Het betreft een kort schrijven waarin de schilder zijn nieuwjaarswensen voor 1974 overbrengt en laat weten dat het schilderij ‘af’ is.

Op het einde van Graatsma’s bijdrage aan Eenzijdig gestreken vermeldt hij dat hij in 1976, kort na Cortiers overlijden, in diens atelier negen schilderijen uit 1971 heeft aangetroffen, die allen vierkant (70 x 70 cm) en verdeeld zijn volgens het door het C.C.C. gehanteerde maatsysteem van verdubbeling en halvering. Graatsma voegt een blad met tekeningen bij, waarin hij de opmaak van deze ‘C.C.C.’-werken schetst, vermoedelijk gebaseerd op de dia’s die hij van de werken heeft gemaakt tijdens een bezoek aan het atelier. Hij meldt ook dat sommige doeken op de achterzijde door de kunstenaar gemarkeerd zijn met ‘CCC’. Minstens acht van deze schilderijen maakten deel uit van de eerder aangehaalde expositie in Plus-Kern. In het licht van de merkwaardige toe-eigening van het ‘C.C.C.’-systeem door de Gentse schilder en Graatsma’s documentatie van deze werken, is het vreemd dat laatstgenoemde in zijn tekst verwijst naar het doek dat hij in 1973 van hem ontving. Had hij na zijn bezoek aan Cortier in 1971 geen werk van hem ontvangen, zoals beloofd in diens brief?

Wanneer de Nederlandse architect in 2007 een nieuwe tekst schrijft voor de catalogue raisonné over de abstracte werken (1961-1975) van Amédée Cortier, heeft hij het over een “vierkant doek groot 70 cm (…) beschilderd met vier staande rood/blauwe banen”. Deze beschrijving komt overeen met een schilderij uit 1971 dat zich momenteel in de collectie van de familie Graatsma bevindt en naar alle waarschijnlijkheid het werk is waarover Cortier het in zijn brief (d.d. 3 februari 1971) heeft. In de tekst in de Ludion-catalogus ontvouwt Graatsma echter opnieuw een ongerijmde redenering. Hij stelt dat Cortier hem in 1971 per brief heeft laten weten dat hij voor hem een schilderij wil maken. Als hij de uitkomst van Cortiers experiment bespreekt, verwijst hij… niet naar het 70 x 70-schilderij, maar vreemd genoeg opnieuw naar het doek op het formaat 105 x 105 cm. Hoewel de afmetingen van het schilderij van 1973 eveneens afgeleid zijn van het maatsysteem van het C.C.C. (105 = 70 + 35), vergist Graatsma zich andermaal.

De twee genoemde werken en de documentatie van de 70 x 70-schilderijen in Cortiers atelier zijn evenwel de ondubbelzinnige bewijzen dat de Gentse schilder enige tijd de vormprincipes van het C.C.C. huldigde.

Met dank aan: San Graatsma, Peter Graatsma, Jenny Van Driessche, Universiteitsbibliotheek Gent, Koen Brams en Simon Delobel.